Urlop wychowawczy

Posted on 6 października, 2009 by Anna Wroniszewska

Kiedy dobiegnie końca urlop macierzyński pojawia się możliwość wykorzystania prawa do urlopu wychowawczego. Jest to niezwykle ważne uprawnienie dla wszystkich matek i ojców, którzy poza pracą zawodową realizują się również jako rodzice.

Komu przysługuje urlop wychowawczy?

Prawo do urlopu wychowawczego przysługuje pracownikom, którymi są osoby w rozumieniu przepisów Kodeksu Pracy. Pracownikiem jest więc „osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę”. Z uprawnienia może skorzystać zarówno ojciec jak i matka, bądź też prawny opiekun dziecka. Rodzice mogą równocześnie korzystać z urlopu, jednakże przez maksymalnie okres trzech miesięcy. W sytuacjach, gdy to tata chce udać się na urlop wychowawczy, do wniosku o jego udzielenie dołącza się pisemne orzeczenie matki, w którym zrzeka się ona z korzystania z urlopu we wskazanym czasie. Podobnie zresztą dzieje się, gdy to matka chce zająć się dzieckiem, a ojciec pozostaje aktywny zawodowo. Nie wymaga się takiego oświadczenia, gdy:

drugi z rodziców / opiekunów nie ma władzy rodzicielskiej lub posiada ją w ograniczonym zakresie
drugi z rodziców / opiekunów jest zwolniony z opieki nad dzieckiem lub ma ją w ograniczonym wymiarze
istnieją nieusuwalne przeszkody na drodze do uzyskania oświadczenia

Wniosek o urlop wychowawczy

Pisemny wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego składa się pracodawcy, osobiście lub drogą pocztową, na dwa tygodnie przed planowanym początkiem urlopu. Jeżeli termin ten nie jest przestrzegany, pracodawca nie odrzuca podania, lecz musi udzielić urlopu najpóźniej w dniu upływu czternastu dni od daty złożenia dokumentu. Wniosek powinien zawierać:

datę rozpoczęcia i zakończenia planowanego urlopu wychowawczego
okres urlopu już wykorzystanego na dane dziecko

Osoba, która zrzeka się korzystania z urlopu wychowawczego, ma możliwość wystąpienia do pracodawcy z wnioskiem o skrócenie czasu pracy. Pracodawca natomiast jest zobowiązany uwzględnić taką prośbę i dostosować wymiar pracy do potrzeb podwładnego.

Wymagany do uzyskania urlopu wychowawczego staż pracy

Warunkiem koniecznym do uzyskania urlopu wychowawczego jest ponadto posiadanie przynajmniej 6 – miesięcznego, ogólnego stażu pracy. Wlicza się do niego:

wszystkie okresy zatrudnienia u innych pracodawców
okresy zaliczane na podstawie odrębnych przepisów np. urlop macierzyński

Istotną informacją jest fakt, że niezbędny okres macierzyński może zostać uzyskany już po urodzeniu dziecka. Przykładowo więc, jeżeli pierwsza praca została podjęta po porodzie, to po pół roku, dana osoba nabywa prawo do wykorzystania urlopu wychowawczego.

Długość urlopu wychowawczego

Maksymalny czas trwania urlopu wychowawczego to 3 lata. W sytuacji, gdy dziecko jest niepełnosprawne, a co za tym idzie wymaga osobistej opieki, jednemu z rodziców może zostać przyznany dodatkowy trzyletni urlop. Osoba, która chce go uzyskać musi dostarczyć swojemu pracodawcy orzeczenie o niepełnosprawności potomka lub o jej stopniu. Dodatkowy urlop wychowawczy musi zostać wykorzystany zanim dziecko uzyska pełnoletniość. Zwykły urlop wychowawczy może zostać wykorzystany w całości lub w czterech częściach, lecz nie później niż do 4 urodzin dziecka. Co istotne, gdy pracownik jest zatrudniony na okres próbny, czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy, otrzymuje urlop jedynie do końca obowiązywania umowy.

Przedłużenie urlopu wychowawczego

Jeżeli pracownik chce przedłużyć jedną z części urlopu wychowawczego musi złożyć specjalny wniosek o przedłużenie. Przedłużenie takie nie jest oczywiście jednoznaczne z rozpoczęciem kolejnej części urlopu. Wniosek może zostać wycofany do siedmiu dni przed rozpoczęciem dodatkowego okresu urlopu. Sytuacja taka wymaga złożenia odpowiedniego oświadczenia u pracodawcy.

Praca podczas urlopu wychowawczego

Urlop wychowawczy nie zawsze oznacza dla pracownika wypadnięcie poza rynek pracy i bierność zawodową. W trakcie korzystania z tego uprawnienia można podjąć się prowadzenia działalności gospodarczej. Generalnie mówiąc w obliczu prawa, praca podczas urlopu wychowawczego jest możliwa jeśli tylko nie koliduje ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem.

Ochrona pracownika na urlopie wychowawczym

Wraz z dniem złożenia wniosku o urlop wychowawczy, aż do dnia jego zakończenia, pracownik jest objęty ochroną stosunku zatrudnienia. Mówiąc prościej, pracodawca nie może w tym czasie wypowiedzieć umowy o pracę ani jej rozwiązać. Ochrona stosunku zatrudnienia nie funkcjonuje w sytuacji, gdy:

zostaje ogłoszona przez pracodawcę upadłość lub likwidacja
pojawiają się przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika

Cały okres urlopu wychowawczego jest czasem w którym pracownik podlega ubezpieczeniu społecznemu finansowanemu przez państwo.

Przerwanie urlopu wychowawczego przez pracodawcę

Pracodawca może przerwać urlop wychowawczy pracownika, gdy :

ustali, że pracownik trwale zaprzestał osobistej opieki nad dzieckiem. Należy jednak pamiętać że czasowe zaprzestanie sprawowania opieki nad potomkiem nie daje pracodawcy takich możliwości
dowie się, że w tym samym czasie z urlopu wychowawczego korzysta także drugi rodzic i trwa to dłużej niż 3 miesiące

Rezygnacja z urlopu wychowawczego

Pracownik, który w trakcie urlopu wychowawczego decyduje się na powierzenie osobistej opieki nad dzieckiem komuś innemu np. dziadkom lub opiekunce, może zrezygnować z uprawnienia. Rezygnacja z urlopu wychowawczego może mieć miejsce w dowolnym czasie, o ile wyraz na to zgodę pracodawca. Rezygnacja taka powinna poza tym zostać poprzedzona powiadomieniem pracodawcy najpóźniej 30 dni przed planowanym powrotem do pracy.

Praca po urlopie wychowawczym

Pracodawca ma obowiązek przyjąć pracownika powracającego z urlopu wychowawczego na dotychczasowe stanowisko pracy. Jeśli nie jest to możliwe następuje przekierowanie na równorzędne stanowisko lub takie, które odpowiada kwalifikacjom zawodowym pracownika. Wszystko to odbywa się z zachowaniem gwarancji płacowych. Poza tym , pracodawca ma obowiązek dostosowania pensji pracownika do aktualnego poziomu płac.

Anna Wroniszewska